10-04-2020 / 21.00 uur
ROTTERDAM - ProRail en aannemer Strukton hebben vorige week een belangrijke rem op rangeerterrein Kijfhoek gerepareerd. De rem bleek eind maart kapot. Begin deze week volgden problemen met zeven wissels, waarop de zogenoemde heuvel is stilgelegd. Ook die problemen zijn door Strukton opgelost. De heuvel is sinds woensdagmiddag weer in bedrijf. Spoorgoederenvervoerder DB Cargo ondervond veel hinder van de problemen.

Heuvel
Om de treinen op Kijfhoek te sorteren naar eindbestemming,

duwt een locomotief wagens over een heuvel. Via die heuvel zorgt ProRail er op een slimme en geheel geautomatiseerde manier voor dat alle wagens worden gesorteerd en naar de juiste bestemming gaan. Dit proces heet ‘heuvelen’. Dagelijks worden zo’n 600 à 700 wagens ‘geheuveld’. 

Wissels
Zodra de wagen over de heuvel is, rolt die vanzelf naar beneden. Via computergestuurde wissels komt elke wagen op het juiste spoor terecht. Speciale ‘railremmen’ – ook automatisch aangestuurd – zorgen ervoor dat de snelheid van de wagens zo wordt gestuurd dat deze op het juiste punt tot stilstand komen. Nergens anders in Nederland gebeurt het sorteren op deze manier.

Op maandag 6 april zijn zeven van de wissels op de heuvel buitendienst gesteld, omdat ze onderhoud nodig hadden en moesten worden gekeurd. De wissels en de railremmen zijn essentieel voor een beheerst en veilig heuvelproces, om te zorgen dat wagens voldoende afstand houden en op het geplande spoor terechtkomen. De heuvel moest daarom worden stilgelegd. ProRail heeft de keuring en het onderhoud woensdag 8 april afgerond, waarna de heuvel weer volledig in werking is genomen.

Remsystemen
Het heuvelsysteem bevat heel veel remmen. Vlak na de plek waar de wagens over de heuvel worden geduwd, liggen twee hoofdrailremmen. Daarna volgen nog eens zes kleinere remmen, gevolgd door een laatste rem voor ieder van de 43 verdeelsporen. Een van de twee hoofdrailremmen was versleten en is vorige week grondig vernieuwd. Dat was een zware klus die Strukton voortvarend heeft opgepakt.

Niet de eerste keer
Het is niet de eerste keer dat er een aantal dingen fout gaan op de Kijfhoek. In opdracht van ProRail deed Stichting CrisisLab uitgebreid onderzoek naar een vijftal incidenten op de Kijfhoek in 2018.

Het ging om: • twee arbo-incidenten op Kijfhoek (botsing wagon met lorrie, 15 juni, en wagon die over de remslof wordt geduwd, 18 juli) • een extern veiligheidsincident buiten Kijfhoek (spoorkranen die ongecontroleerd Kijfhoek komen binnenrollen, 15 juli) • twee voorvallen (op 17 juli en 11 augustus) die veralgemeniseren naar een categorie waarin ook incidenten kunnen voorkomen: te snelle aflopen (TSA’s) die potentieel een extern veiligheidsrisico met zich meebrengen en te langzame aflopen (TLA’s) die een potentieel arbo-risico met zich meebrengen.

Structurele veiligheidsproblemen
In dit onderzoek is geconstateerd dat de volgende structurele veiligheidsproblemen een rol spelen bij de gebeurtenissen van de zomer 2018. Let wel: mede een rol spelen want elk incident is het gevolg van een serie aan oorzaken waarvan niet zoiets als één rootcause is aan te wijzen. Het gedateerde ontwerp van het heuvelproces stamt uit de jaren zeventig en wijkt daarmee af van wat nu acceptabel zou zijn. De ontwerpfilosofie van toen staat veel meer onzekerheid toe dan de huidige en vertrouwt te veel op de mens als beveiligingsschil. De complexiteit en gekoppeldheid van het heuvelproces zorgt ervoor dat (onverwachte) incidenten onvermijdelijk zijn.

Het gebrek aan veiligheidsmanagement de afgelopen jaren heeft geleid tot de situatie dat de operationele lokaal verantwoordelijke specialisten van het heuvelproces (samenwerkend in het IBT) zonder ondersteuning van de centrale ProRail-organisatie zo goed als mogelijk het heuvelproces draaiende hebben moeten houden en waar mogelijk verbeterd. Een goed inzicht in het hele heuvelproces ontbrak echter ook bij hen.

De (toenemende) onwerkbaarheid van procedures en het gebrek aan veiligheidsmanagement heeft geleid tot olifantenpaadjes van goed bedoelende medewerkers die onvoldoende zicht hadden op de gevolgen van hun handelen.

Grote brand
Het dieptepunt van de incidenten was een grote brand in 2011 op de Kijfhoek. Toen vatte op 14 januari een wagon gevuld met Ethanol vlam. Dat zorgde voor een zorgelijke situatie omdat men bang was dat andere wagons mogelijk konden gaan ontploffen. Hierop werden huizen in een straal van een kilometer rond het rangeerterrein ontruimd.

Beginpunt Betuweroute
Op Kijfhoek, het beginpunt voor het A15-tracé van de Betuweroute, vertrekken en passeren jaarlijks tienduizenden goederentreinen van en naar diverse bestemmingen in Nederland en Europa. Met 50 hectare, 43 verdeelsporen, 14 aankomstsporen en 12 opstelsporen is Kijfhoek het grootste goederenemplacement van Nederland. Gelegen tussen Barendrecht en Zwijndrecht, vormt Kijfhoek de schakel tussen de Nederlandse havens en grote industriële gebieden in Nederland en Europa.